KOMENTARZ Z ANTYPODÓW

GDAŃSK-OPOLE-MELBOURNE  -  Rok IX  -  Nr 74 (1247)

---

      
życie to kabaret

Pan Tadeusz

(pażdziernik 2020)

Czasami człowiek musi, inaczej się udusi.

Jerzy Stuhr 

     Z „Panem Tadeuszem” Adama Mickiewicza zetknąłem się po raz pierwszy jako kilkuletni brzdąc, ale był to wyłącznie kontakt wzrokowy. W bibliotece moich rodziców wyróżniał się tym, że była to księga wielkich rozmiarów, op­­rawiona w białą skórę, lub coś, co skórę imitowało, ze złoconymi literami na grzbiecie i złoconym popiersiem Wieszcza, wytłoczonym na przedniej okład­ce. Dla mnie wówczas za wielka i za długa.

     Bliższy kontakt z poematem nawiązałem w wieku dziesięciu lat. Ściślej, nie z całym, lecz z jedną ze scen, która, według zapewnień zaznamiającego mnie z nią starszego o cztery lata kuzyna, miała z niego pochodzić, ale o tym za chwilę.

     Byłem już oczytany znacznie bardziej aniżeli moi rówieśnicy. Czytać po­trafiłem od piątego roku życia, toteż już od dawna nie bałem się Baby Jagi czy Smoka Wawelskiego, Królewna Śnieżka i Kopciuszek przestały być moi­mi niewieścimi ideałami, nie imponowali mi dłużej ani Waligóra i Wyrwidąb, ani pogromca wspomnianego smoka, szewczyk Skuba.

     Do słowa rymowanego mnie jednak nie ciągnęło. Moje zainteresowa­nia obracały się wyłącznie wokół prozy, a moimi literackimi bohaterami byli Winnetou, Old Shatterhand, Unkas, Robinson Crusoe, kapitan Nemo, czy To­mek Sawyer. Nie oznacza to, iż stroniłem od bohaterów rodzimych, że wymienię choćby Karlika Rudnioka z „Księgi urwisów”, Kurtę i Pędzelkiewi­cza ze „Szkieletu”, czy Paragona z „Do przerwy 0:1. A wkrótce, również z wypiekami na twarzy, zaliczyłem „Trylo­gię” Henryka Sienkiewicza.

     Uprzedzenia dziesięciolatka do poezji spowodowały, że wspomniana scena, pochodząca rzekomo z „Pana Tadeusza”, była jedynym jej wytwo­rem, który przeczytałem. Wchodziła ona w skład tzw. „XIII księgi”, czyli ero­tycznej parodii poematu, którą napisał nie Wieszcz, lecz... i tu nie ma zgod­ności, ponieważ jedni przypisują ją Aleksandrowi Fredrze, inni XIX-wieczne­mu satyrykowi Włodzimierzowi Zagórskiemu. Do księgi tej zaliczany jest rów­nie erotyczny wiersz „Mrówki” innego satyryka, Antoniego Orłowskiego i to właśnie świadectwo jego talentu udostępnił mi – jak już wspom­niałem – mój bardziej życiowo doświadczony kuzyn. Przypuszczał zapewne, że będzie to dla mnie lekcja wychowania seksualnego, mylił się jednak, ponie­waż ten segment edukacji miałem już za sobą. Wprawdzie na praktyczne wprowa­dzenie w życie mojej w tym zakresie wiedzy musiałem jeszcze kilka lat po­czekać, ale teoretycznie byłem do tego wiersza przygotowany solidnie.

     Wspomniane mrówki oblazły w nim Telimenę w lesie, gdy odpoczywa­ła podczas grzybobrania, a ich lokalizacją i tępieniem zajął się Tadeusz. Po­nieważ sprytne robale przedostały się również do tzw. stref intymnych nie­szczęsnej niewiasty, jej wy­bawca zanurzył tamże swoje dłonie, no i tak to się zaczęło. A skończyło tym, czym się zazwyczaj w tak sprzyjających oko­­licznościach przyrody kończy.

     Z czasem dojrzałem również do prawdziwej poezji, a samego „Pana Ta­deusza” przeczytałem kilkakrotnie. Przekonałem się przy tym, że przygodę Telimeny z mrówkami i Tadeuszem przedstawił Wieszcz nader powściągli­wie. Podobnie jak Andrzej Wajda, reżyser sfilmowanego poema­tu, w którym to filmie sceny w tzw. świątyni dumania nie rozpalą wyobraźni nawet przedszkolaka.

     Nie wiem ile wydań miał „Pan Tadeusz” i ilu rysowników je ilustrowa­ło. Sam pamiętam te z ilustracjami Michała Elwiro Andriolliego i Jana Mar­cina Szancera. Ten pierwszy zilustrował edycję z roku 1882 i właśnie jego rysunki przeszły do historii, pojawiając się w wielu kolejnych wydaniach. Ni­niejszy tekst otwiera jeden z nich, przedstawiający koncert Wojskiego na je­go rogu bawolim, długim, cętkowanym, krętym, jak wąż boa.

     Dlaczego o tym wszystkim piszę? Otóż dlatego, że również i mnie przy­szło do głowy, aby „Pana Tadeusza” zilustrować. Przedsięwzięcie moje jest przy tym o tyle nowatorskie, że są to ilustracje nie z tamtej epoki, ale na wskroś współczesne. A ponieważ żaden ze mnie Andriolli czy Szancer, ogra­niczyłem się wyłącznie do ich wyboru. Oto jego efekt:

     INWOKACJA Polsko, ojczyzno dojna, ty jesteś jak zdrowie...

     Księga I
   Gospodarstwo

     Księga II
   Zamek

     Księga III
   Umizgi

     Księga IV
   Dyplomatyka i łowy

Dyplomatyka

Łowy

     Księga V
   Kłótnia

     Księga VI
   Zaścianek

     Księga VII
   Rada

i dobra rada

     Księga VIII
   Zajazd

     Księga IX
   Bitwa

     Księga X
   Emigracja. Jacek

Jacek na emigracji

Powrót Jacka

     Księga XI
   ROK 1812

     Księga XII
   KOCHAJMY SIĘ

     EPILOG

     Księga XII
   Mrówki

down under

 

 
   

P.S. Zapraszamy wszystkich komentatorów, których prowokujemy do zabrania głosu w formie obszerniejszej niż komentarz, do publikowania swoich przemyśleń w zakładce "INNI PISZĄ". Wystarczy za pomocą formularza kontaktowego powiadomić któregokolwiek z nas o takim zamiarze i podać swój adres mailowy. Nawiążemy kontakt i uzgodnimy sposób i warunki publikowania.

---